یورپي اتحاد افغانستان ته د ستنېدونکو افغان کډوالو لپاره خدمتونو ته د لاسرسي، د اقتصادي فرصتونو د زیاتېدو او د حرکت په حال کې د افغانانو او د هغوی د کوربنو ټولنو د ملاتړ لپاره د مهاجرت له نړیوال تنظیم سره د 17 میلین یورو مرستې تړون لاسلیک کړی دی.

یورپي اتحاد د اپرېل پر 25مه په یوه خبرپاڼه کې ویلي ددې تړون بنیادي پام به د افغان مېرمنو او نجونو اړتیا ته وي او وایي دا تازه مرسته به ای او ایم ته امکان ورکړي چې د مجبوره کسانو د دوامداره مرستې لارې چارې وړاندې کړي او د ستنېدونکو کډوالو ستونځو ته د حل لارې پیدا کړي:

"د مهاجرت د نړیوال سازمان په یو لاس د خدمتونو د وړاندې کولو او په هغو کې د روغتیا د ساتنې، قانوني مرستو، د کار و کسب زده کول او تعلیم لپاره ستنېدونکو کډوالو ته به د ټولنیزو سرچینو مرکزونه جوړ کړي".

یورپي اتحاد په خپل بیان کې ویلي افغانستان ته په ستنېدونکو کډوالو کې اکثره ښځې او ماشومان دي چې تر ټولو زیات اغېزمنېدونکي دي، وایي ددې ټولنې په دغه مالي ملاتړ به ستنېدونکو ته یو خوندي چاپیریال برابر شي چې ورسره به هغوی ته د اړتیا وړ خدمتونه تر سره شي.

د منځني ختیځ او اېشیا لپاره د یورپي کمیشن د نړیوالې همکارۍ یو چارواکي پېتریس اوستبس د افغانستان په هرات کې د ای او ایم له استازي سره په ترانزیټ مرکز کې د تړون د لاسلیک په وخت ویلي:

"زه هغو ستونځو خواشینی کړی یم چې افغان کډوال د شړلو پر مهال ورسره مخ کیږي، په یو هیواد کې چې خلک د لوږې او موسمي بدلون له اغېزو کړیږي او په یو ښار کې چې یوه ویجاړوونکې زلزلې پرې راغلې دا ډول حالت واقعا په ناورین پسې ناورین دی."

د افغانستان لپاره د یورپي اتحاد سفارتکارې رفایلا یودیچې دې ویلي له ستنېدونکو کډوالو سره د افغانستان د خلکو پیوستون هیله بخښونکی دی او وایي باید له هغو ټولنو سره د مرستو ډاډ تر لاسه شي چې د ستنېدونکو کوربنې دي او ملاتړ یې کوي:

"له ای او ایم سره شراکت دا ضمانت ورکوي چې ستنېدونکي افغان کډوال او د هغوی کوربنې ټولنې د اړتیاوو وړ خدمتونو ته لاسرسی ولري. له هغه ځایه چې ښځې او نجونې کولی شي په ځانګړي ډول تر اغیز لاندې راشي مونږ ډاډه کیږو چې د ټولنې ټول غړي له هغو [مرستو] ګټه واخلي."

د یورپي اتحاد د شمېر له مخې د 2023م کال د جنورۍ له میاشتې د 2024م کال تر اپریل میاشتې پورې تر یونیم میلین زیات افغان کډوال له پاکستان او ایرانه خپل هیواد ته ستانه شوي دي.

یورپي اتحاد وایي دغه کډوال له ډېرو خرابو اقتصادي حالاتو او د مرستو له کمښت سره مخ دي چې له امله یې په سرحدي سیمو او د ستنېدونکو د کوربنو په سیمو کې د بیړني بشري حالت سبب شوي دي.

په افغانستان کې د مهاجرت د نړیوال تنظیم استازې ماریا مویتا له افغانانو سره د یورپي ټولنې دوامداره مرستې له لکونو ستنېدونکو کډوالو او نورو اغېزمنو ټولنو سره ډیرې زیاتې مهمې ګڼلي دي:

"ددغې تازه ژمنې له برکته به مونږ د دې توان ومومو چې د ستنېدولو د بهیر پر مهال سترو چېلنجونو ته پام وکړو او د بیا میشتېدو، ټولنیز ګډون او په ټولنه کې د اوږدې مودې حل لارو موندلو په برخه کې مرسته وکړو."

د افغانستان او پاکستان په سرحدي سیمو کې د مرستې رسونې ادارو اټکل کړی وو چې کېدای شي د روان 2024م کال تر جولای میاشتې پورې په لکونو هغه کسان په سرحدي سیمو کې ډېرو زیاتو بشري مرستو ته اړتیا پیدا کړي چې له پاکستانه ور ستنېږي.

د پاکستان د بهرنیو چارو وزارت د اپریل پر 19مه وویل، د غیرقانوني‌ مېشتو کډوالو د ایستلو پر ټولو ممکنه لارو چارو غور کوي، خو وایي د هغو کډوالو د ایستلو پلان اوس نه لري چې افغان کارډ (اې سی سي) ولري.

د بلوچستان د پوليو د مخنيوي پروګرام چارواکي وايي، په روان کال کې د پوليو ضد کمپېنونو شمېر زيات شوی، ځکه چې وایي په صوبه کې دوه د پوليو مثبت کېسونه رپوټ شوي دي.

د کوټې په ګډون په نور بلوچستان کې د پوليو ضد کمپېن راتلونکې اوونۍ تر سره کېږي، چې د هغه لپاره بشپړ تياری نيول شوی دی.

د صوبې د سرښار کوټې په ګډون په نورو ضلعو کې هم د راتلونکي کمپېن لپاره د کارکوونکو تربيت تر سره شوی چې راتلونکی د وېکسين کمپېن په ښه توګه ترسره شي.

د پوليو کارکوونکو ته تربيت ورکوونکی يا ټرېنر احسان الله وايي، له تېرو دوولس کلونو په پوليو مخنيوي پروګرام کې کار کوي. وایي د اپريل له نهه ويشتمې نېټې د پيلېدونکي کيمپېن لپاره ټول نارينه او ښځينه پوليو کارکوونکو ته تربيت ورکول کېږي:

"دا د نن ټريننګ د پوليو ټيمونو لپاره دی. دلته بېلابېل سټالونه لګېدلي دي. لومړی سټال له خلکو سره د رابطې په اړه دی. نور سټالونه بيا د ويکسين ورکولو، د ګوتې رنګولو، په ټېلي شيټ کې د ډيټا اچولو او وروستی پر دروازو د شمېرو ليکلو په اړه دی".

احسان الله زياتوي چې په بلوچستان کې د پوليو د مثبتو کېسونو او په چاپيريال کې د پوليو وايرس له رپوټ کېدلو وروسته د کارکوونکو ذمه واري نوره هم زياته شوې، چې په ښه او موثره توګه په کمپېن کې برخه واخلي او يو ماشوم هم له قطرو پاته نه شي:

"په صوبه کې د وايرس لېږد زيات دی، ځکه نو زموږ په تربيت کې پر دې ټکي زيات زور دی، چې په کمپېن کې لومړی د سکولونو، ديني مدرسو او کوچيانو ماشومان وېکسين شي. له پنجابه د کوچيانو يا ايچ آر ايم پي راتګ هم پيل شوی دی".

په روان کال کې په پاکستان کې رپوټ شوي دواړه مثبت کېسونه په بلوچستان کې دي، چې یو په چمن او بل په ډېره بګټي کې دی.

په کوټه کې د بلوچستان د روغتيا د بېړنيوعملياتو د دفتر اي اوسي يو چارواکی ډاکټر نجيب مروت وايي، په صوبه کې له اړتيا سره سم د پوليو ضد کمپېنونه ترسره کېږي.

مروت وایي‌ په صوبه کې د پوليو له کېسونو رپوټ کېدو وروسته د کمپېنونو شمېر زيات شوی او راتلونکی کمپېن ايس اين ای ډي يا ځانګړی کمپېن دی. وایي د تېرکال په وروستيو کې په بلوچستان کې په چاپيريال کې د پوليو وايرس له رپوټ وروسته د کمپېن ترسره کولو پرېکړه شوې وه:

"په بلوچستان کې درې کاله وروسته د پوليو مثبت کېسونه رپوټ شوي دي. مثبت کېسونو او په چاپيريال کې وايرس ته په پام سره په روان کال کې به شپږ د پوليوضد کمپېنونه ترسره کېږي او نور به له ضرورت سره سم ترسره کېږي".

په بلوچستان کې له نارينه وو سره سره ښځینه طبي کارکوونکو ته هم تر پوليو کيمپېن وړاندې تربيت ورکول کېږي او پوليو کارکوونکو ته هغه ټولې لارې چارې ور ښوول کېږي، چې په راتلونکي پوليو ضد کيمپين کې ترې کار واخیستل شي.

د جمعې په ورځ د کوټې د جوډيشل مجسټرېټ په جاري کړل شوې حکمنامه کې پوليسو ته ويل شوي چې د پښتونخوا ملي‌ عوامي‌ ګوند او د یوه نوي احتجاجي تحریک مشر محمود خان اڅکزی ونيول شي او عدالت ته دې پر 27م اپرېل وړاندې کړل شي.

د پوليسو د يوه لوړ پوړي چارواکي په وينا د محمود خان اڅکزي پر ضد څو مياشتې پخوانۍ يوه مقدمه درج ده چې وایي د هغې په بنیاد پوليسو او عدالت ته د نه حاضرېدو له کبله د ښاغلي اڅکزي د نيولو او حاضرولو امر شوی دی.

د محمود خان اڅکزي د ګوند صوبايي صدر بلوچستان قهار خان ودان په خبره دا بې بنياده او دروغجنه مقدمه ده، خو وایي د دوی ګوند به د خپل مشر د ضمانت لپاره عدالت ته ځي.

ښاغلي ودان د ټيليفون له لارې وي او اې ډيوه ته په خبرو کې دا مقدمه د پاکستان د استخباراتي ادارو له لوري د محمود خان او د خپل ګوند پر ضد يو "سياسي انتقامي عمل" وبله او ویې ویل:

"موږ به بيا هم په يوه قيمت له خپل سياسي مرام څخه پر شا نه شو، موږ په پاکستان کې د ټولو ادارو ایيني ازادي او په سياست کې د ملکي ادارو مداخلت بندېدل غواړو چې په همدې خبره موږ ته سزا راکول کېږي".

د محمود خان اڅکزي پر ضد د پوليسو له لوري مقدمه د روان کال 2024م د مارچ په لومړۍ اوونۍ کې درج شوې وه، خو د رسنیو ځکه اوس ور پام شو چې دد هغه د نیولو امر وشو.

په همدې وخت کې محمود خان اڅکزی د پاکستان تحريک انصاف د ګوند په خوښه د سُني اتحاد کونسل له لوري د پاکستان د ولسمشرۍ يا صدارت لپاره نوماند شوی وو.
د محمود خان اڅکزي له نوماند کېدو څه موده پس د کوټې په کواري روډ سيمه کې د هغه کور ته څېرمه پر يوه خالي پلاټ پوليسو چاپه وهلې وه، او له هغه ځايه د يوه تن د نيولو دعوه کړې وه.

پوليسو تور پورې کړی چې ياد پلاټ په زوره نيول شوی او قبضه کړل شوی چې کله دوی هلته د مځکې د خلاصولو لپاره ورغلي او چاپه يې وهلې نو د محمود خان اڅکزي شخصي ساتونکی د پوليس د چاپې پر وخت د سرکار په کار کې مداخلت يا لاسوهنه کړې چې پوليسو هغه وخت ياد تن له ځانه سره وړی او د هغه پر ضد يې مقدمه درج کړې وه.

د قهار خان ودان په وينا ياد تن دوی هغه وخت په عدالتي ضمانت خلاص کړی او له دې مقدمې سره کوم تړاو نه لري، ودان وایي "کومه مځکه چې پوليس او سرکار يادوي له دې سره د محمود خان او کورنۍ يو ډول تعلق هم نه شته".

پر ټولنیزو رسنیو ګڼ شمېر خلکو د محمود خان اڅکزي د نیول کېدو د امر غندنه کړې او پر دې مقدمه یې افسوس څرګند کړی دی.

په پېښور پوهنتون کې د پخوانیو قبايلي سيمو نارينه او ښځينه پوليسو ته د جرمونو يا کريمينالوجې څانګې له خوا پينځه ورځنۍ روزنه ورکړل شوې ده.

په دغه تربيه کې پوليسو ته وښودل شول چې څنګه به هغوئ د کار په وخت بشري حقونه خوندي کوي او د خلکو خدمت به کوي.

د پېښور پوهنتون د کريمينالوجې څانګې مشر ډاکټر بشارت وایي، د پخوانۍ قبايلي سيمې نارينه او ښځينه پوليسو ته يې تربيت ځکه ورکړو چې هغوی ته وښودل شې چې په ټولنه کې کوم ډول جرمونه کېږي او مخنیوی به يې څنګه کيږي ؟

ډیوه سره خبرو کې هغه وایي دې تربیتي غونډه کې پوليس په دې خبره پوهه کړی شول چې بهر او د يوې پېښې پلټنې د پاره به څومره شمېر کې پوليس په کار راولي.

هغه وایي د جرمونو پلټنو کې ثبوت او د هغې ساتنه يو لوی مشکل کار دی او په دې پروګرام کې چې د استاذانو له خوا هغوي (پوليس) ته کوم د عصري پلټنو کوم تکنيک وښودل شو نو دې نه به غوره استفاده وکړي.

"زه هيله مند يم دا ملګري چې کله بهر لاړ شي او دلته يې څه زده کړي نو په کار به يې راولي او ګټې به ترې پورته کوي او د دې تربيت له امله به د جرمونو مخنيوي او د جرمونو د تحقيقاتو په اړه دېر بدلون راشي"

په دغه تربيت کې پوليسو ته وښودل شول چې د چهاپې وهلو، ګرځېدو او تحقيقاتو په وخت به نيول شوؤ کسانو سره وهل ټکول نه کوي او نه به يې په بدني او ذهني توګه ځوروي.

پوليس وايي دې نه وړاندې ورته د نړيوال بشري قانون په اړه هيڅ مالومات نه وو.

د شمالي وزيرستان یو پوليس چارواکی عارف الله چې په دغه روزنیز پروګرام کې یې برخه اخستې، ډیوه ته وایي "دا پينځه ورځنی تربيت مونږ د پاره ډېر ګټور و او دې کې مو ډېر نوي شايان زده کړل."

د هغه په خبره، هر څو که پوليس قوانين کې هرڅه شته خو بيا هم په کارولو کې يې لږ کمی شته.

نوموړی وایي "اوس راته دا وښودلی شو چې څنګه به پوليسنګ کوؤ او خلک به ځان سره سم څنګه بوځو چې هم موثره پوليسنګ وشي او خلکو ته زيان هم ونه رسي او پوليس نه يو موثره ځواک جوړ شي "

پخوانۍ قبايلي سيمې په کال ۲۰۱۸ کې د ۲۵م اييني ترميم لاندې په خېبرپښتونخوا صوبه کې ورګډې کړل شوې وې او بیا د دغو سیمو خاصدار او ليويز ځواک په پوليس کې بدل کړی شول.

پوليس وايي بايد نور داسې پروګرامونه د سړو تر څنګ د ښځينه پوليسو د پاره هم راجوړ کړی شي.

ښځينه پوليس چارواکې مهتاب ډیوه سره خبرو کې وویل "د کومو خبرو چې مونږ ته پته نه وه نو هغه مونږ په دې تربيت کې زده کړې لکه که يو احتجاج وي نو هغه به څنګه قابو کوؤ او دې د پاره يوه خپله فارمولا يا طريقه وښودل شوه چې احتجاج کوونکو سره به څنګه خبرې کوؤ او راضي کوؤ به يې څنګه "

د پوهنتون چارواکي وايي پوليسو ته په دې تربيت کې وښودل شول چې بايد دوی د چهاپې وهلو، پلټنو او د خلکو له خوا د احتجاج کولو په وخت نړيوال قوانين په پام کې وساتي او د قانون له درشلې بهر ونه وځي.

د پاکستان د بهرنیو چارو د دفتر ویاندې ممتاز زهره بلوچ ویلي پاکستان ته د ایران د صدر په اوسني سفر کې د دواړو هیوادونو مشرانو د ایران اؤ پاکستان تر منځ د ګیس پایپ لاین په پروژه هم غور کړی اؤ د دواړو هیوادونو ګډه اعلامیه کې هم د دې خبرې عکاسي شوې ده.

که څه هم پاکستان ته د ایران د صدر په اوسني سفر کي پاکستان او ایران خپل دوه خيزه تجارت د موجوده دوه اربه ډالرو څخه تر لسو اربه ډالرو ته د رسولو ژمنې کړي او دواړوهيوادونو په بيلا بيلو څانګو کي اته لوظنامې لاس ليک کړي خو په دغه ټولو کي د ګيس پایپ لاین ذکر نه ؤ.

د جمعې په ورځ رسنیو ته د احوال ورکولو په وخت د بهرنیو چارو د دفتر ویاندې ویلې، په اعلامیه کې ویل شوي وؤ چې پاکستان اؤ ایران د توانایۍ اؤ بجلۍ په اړه په چارو هم غور کړی دی.

امریکې په دې وروستو کې داسې اشاره کړې ده چې که چرې پاکستان د ایران سره د ګیس پایپ لاین پروژه سرته رسوي نو د بندیزو سره مخ کیدای شي.

ممتاز زهره بلوچ وویل،مونږ د امریکې بیان لیدلی دی اؤ خپلو د توانایۍ د ضرورتونو پوره کولو لپاره امریکې سره په تماس کې یو.

څيړونکي وایي نه ګڼي چې پاکستان به د امريکې د فشار له وجې ایران سره د ګیس پایپ لاین پروژه سر ته ورسوي.

د بهرنیو چارو د دفتر ویاندې وویل چې د پاکستان د توانایۍ خپلې مهمې اړتیاوې دي اؤ اسلام اباد اؤ تهران په دې لړ کې جوخته همکاري لري.

تر دې وړاندې تېره ورځ د پاکستان ددفاع وزیر خواجه اصف هم د جیو نیوز رسنۍ سره خبرو کې ويلي وؤ چې سيمه کي د غټو طاقتونو مداخلت زيات شوې دې او ګاونډيو هيوادونو ته به دې حوالې سره د خپلو ګټو لپاره يو ځای کيدل وي.

خواجه اصف د ايران د صدر ابرهيم ریسي د پاکستان سفرغټ پرمختګ وباله، په ځانګړې توګه د ګيس پایپ لاین پروژې په حوالې سره کومه چې د جيو پوليټيکل او نړيوالو بنديزونو له امله د ځنډ ښکار ده٠

د پاکستان د خارجه محکمې ویاندې اؤ د دفاع وزیر ایران سره د ګیس پایپ لاین پروژې د سرته رسولو په اړه دا څرګندونې په داسې حال کې کړي چې په دې وروستیو کې امریکې د پاکستان بیلسټک میزایلو اؤ د لرې فاصلې پورې د وار کوونکي میزایلو د پروګرام لپاره د پرزو ورکولو په تور په څلورو بهرنیو کمپنیانو بندیزونه لګولي دي.

په دغو کمپینو د بندیزونو لګول کیدو په اړه د یوې پوښتنې ځواب کې د بهرنیو چارو د دفتر ویاندې ویلي پاکستان امریکا د هغې په وروستي اقدام له خپل تشویش خبر کړې ده اؤ مونږ دا ګڼو چې ایکسپورټ کنټرول سیاسي شوی دی.

څيړونکي وایي څنګه چې پاکستان په تيرو 14-15 کلونو کې ایران سره د ګیس د نل یا پايپ غځولو په پروژه کار پيل نه کړی شو نو دوي نه ويني چې د امريکې د فشار له وجې به پاکستان وکړې شي چې په دې پروژه لاس پورې کړي.

د انرژۍ د چارو کار پوهه خبريال ښاغلی خلیق کیاني د ډیوه خبریال الیاس خان سره خبرو کې ویلي،د پاکستاني چارواکو خوشبيني پخپل ځای خو د امريکا دريځ په دې اړه بيخي په ډاګه مخې ته راغلی دی.

هغه وایي "څنګه چې دوي(امریکې) د پاکستان مزایل پروګرام ته الات ورکوونکو کمپنيو باندې بنديزونه لګولي دي دا هغوي پاکستان ته اشاره ورکړې چې مونږ دي حوالې سره سنجيده يو"

خليق کيانى وويل که څه هم دا پروژه د پاکستان لپاره ډيره مهمه ده او حکومت دې حوالې سره د امريکا څخه په بنديزونو کي د رعايت اخستلو يو خواست هم کړی دی خو اوس هم دې کي ډير مشکلات دي او" ماته نه ښکاري چې پاکستان به دومره په اسانه په دې پروژه کار پيل کړي"

څيړونکي ګڼي دا هر څه د امريکا فشارپه ګوته کوي.

د څېړونکو په وینا هر څو که پاکستان غواړي چې د خپل انرژۍ ضرورتونو پوره کولو لپاره دا مهمه پروژه پای ته ورسوي خو د امريکا د فشار له وجې ډير څه نه شي کولی او د دي يو غټ مثال دا دی چې ايران خو خپلې خوا ته دوه اربه ډالره مصرف کړي او تر پولې پورې یې پایپ غځولی خو پاکستان تراوسه د ګډي پولې راپديخوا کار شورو نه کړی شو.